Radyolojik incelemeler
Bu yöntemi üst sindirim sistemi yakınması bulunan hastalarda neredeyse hemen hiç kullanmıyoruz çünkü artık elimizde endoskopi gibi çok daha sağlam bir tanı yöntemi var. Nadiren reflüye bağlı yemek borusunda darlık gelişen hastalarda kullanılabilir.
Reflü teşhisinde, ağızdan yutulan bir endoskopla mide, yemek borusu gibi organların iç yüzeyleri görüntülenebilmektedir.
Tanı
Reflü hastalığınınbazı özel durumlardışında tedavisi oldukça kolaydır.
Reflü tanısı için mutlaka doktora başvurulmalıdır. Lütfen burada yazılanları okuyup kendi kendinizin veya eşinizin dostunuzun doktorluğunu üstlenmeyin; geri dönüşü olanaksız, bazen ölümcül hatalara neden olabilirsiniz. Hastalarımızın canlarının yanacağı korkusu ile üst sindirim sistemi yakınmalarında doktora geç gittiği hatta hiç gitmediği sık rastladığımız bir sorundur. Burada tüm tanı yöntemlerini, yarar-zararlarını tartışalım ve ağrılı bir işlem olup olmadığını da ortaya koyalım. Tabloda halen kullanılan tanı yöntemlerinin bir listesini görebilirsiniz.
Öncelikle iyi bir haber! Reflü hastalığında özel bazı durumlar dışında öyle pahalı ve can yakıcı incelemeler gerekmemektedir. Hastalarımızın çoğunluğunda işler kolaydır; eğer reflü yakınmaları tipikse ve birazdan sayacağımız özel durumlar söz konusu değilse, hekimin doğrudan ilaç tedavisine başlayıp sonucunu değerlendirmesi artık genel kabul görmüş bir yaklaşım biçimidir. Bu amaçla proton pompası inhibitörleri denilen ilaçları (aşağıda bu ilaçlar hakkında detaylı bilgi verilecektir) günde iki kere (sabah-akşam aç karnına) başlayıp 2 hafta sonra yakınmaların kaybolduğunun görülmesi şeklinde bir yöntem izlenir.
Reflüde iki haftalık bu tedavi ile yakınmalar ortadan kaybolur fakat süre kısa olduğundan neredeyse hastalık her zaman yineler. Yinelediğinde hekimin tanıdan emin olması ve artık daha uzun süreli tedaviye başlaması önerilir. Bu yönteme tıpta “deneme tedavisi” adı verilir ve hem masraf hem zaman hem de acı çekmekten tasarruf sağlar!
Reflünün tanı yöntemleri
Reflüyle ya da başka herhangi bir hastalıkla karşılaştığınızda tanı ve tedavi konusunda tek başınıza yetkin olmadığınızı, mutlaka doktorunuza danışarak gerekli tedaviye başlamayı ya da süregiden tedavinizdeki değişiklikleri de yine doktorunuza danışarak yapmanız gerektiğini unutmayın.
24 saatlik pH monitorizasyonu (asit ölçümü)
24 saatlik pH monitorizasyonu, yemek borusuna geri gelen asidik mide içeriğinin miktarını, yemek borusuna etkisini, ciddiyetini ve yakınmalarla ilişkisini kaydeden bir yöntemdir. Reflü tanısında büyük önem taşır. İnce bir kateter yemek borusuna, manometri ile yeri saptanmış olan yemek borusu alt ucunun 5 cm üzerine yerleştirilir. İki uçlu kateter kullanımında hem mideden hem de yemek borusundan ölçüm yapılır. İstenirse iki uçlu kateterin alt ucu daha yukarı yerleştirilerek yemek borusu üst ucundan da ölçümler alınabilir; bu sonuçlar reflünün boğaz ve akciğer sorunlarını tanımada yardımcı olur. Kateterin dışarıdaki ucu küçük bir kayıt cihazına bağlanır. Bu cihaz yemek borusundaki pH veya asit düzeyini 24 saat boyunca kaydeder. Sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek reflü ataklarının fiziksel aktivite, yemek, göğüs ağrısı, göğüs kemiği arkasında ağrı ile ilişkisi araştırılır.
Asit ölçümünün reflü tanısında önemli bir yeri vardır. Yemek zamanı, yatağa uzanılan saatler veya uyku saatleri ve göğüste yanma hissedilen dönemlerdeki aktiviteleri kaydeden bu işlem sırasında yerleştirilen kateter nefes alma, konuşma ve yemek yeme gibi fonksiyonlarda ciddi bir aksamaya yol açmaz. Hastanın bu alet nedeniyle günlük alışkanlıklarını değiştirmemesi önemlidir. Aksi takdirde test yanlış sonuçlar vermektedir.
24 saatlik pH monitorizasyonundan 5-10 gün önce mide asit salgısını baskılayan ilaçlar ve antiasitler kesilmelidir. Kullanılan ilaçlar mutlaka doktora bildirilmelidir.
Test öncesi, test sonrası ve ölçüm işlemleri sırasında doktorunuzla bağlantıda olunuz.
Testten önce
Eğer ilaç kullanıyorsanız mutlaka doktorunuza bildiriniz.
Doktor başka türlü önermediyse, mide asit salgısını baskılayan ilaçlar veya antiasitler testten 5-10 gün önce kesilmelidir. Hasta kullandığı tüm ilaçların testin sonucunu etkileyip etkilemeyeceğini doktora danışmalıdır.
Hastanın burnu lokal anestezik sprey ile uyuşturulur ve kateter yerleştirilir. Başlangıçta birkaç dakika süren hafif bir rahatsızlık olabilirse de manometri kateterinden daha ince olan bu kateter rahatlıkla tolere edilebilir. Kateter yerleştirildikten sonra nefes alma, konuşma ve yemek yeme konusunda anlamlı bir aksama olmaz. Bazı hastalar işlem sırasında hiç yatmamakta veya sürekli yatmakta, bazen yemek yememekte yani normal günlük yaşantılarını değiştirmektedirler. Bu nedenle test yanlış sonuçlar vermekte ve boşa emek-zahmet verilmektedir. Kişi test sırasında günlük hayatına devam etmelidir. Kayıt cihazı belde taşınabilecek boyutta olup günlük yaşantıyı etkilemeden her yere gidilmesine izin verir. Ancak bu şekilde doktor, günlük yaşantı ile yemek borusundaki olayların ilişkisini anlayabilir. Test sırasında günlük aktiviteleri kaydetmek çok önemlidir. Bu, cihazın üzerindeki düğmelere basarak yapılır. Yemek zamanı, yatağa uzanılan saatler veya uyku saatleri ve göğüste yanma hissedilen dönemler için 3 farklı düğme vardır.
Ek olarak, bu zamanların ve cihaza kaydedilmesi mümkün olmayan diğer yakınmaların da yazılabilmesi için hastaya bir form verilir. Gösterildiği şekilde cihazın düğmeleri kullanılır. Test sırasında cihazın pili çıkarılmamalı ve cihaz ıslatılmamalıdır (duş alınmamalıdır), aksi takdirde işlem kesintiye uğrar ya da sonlanır.
Testten sonra
Test bitiminde kateterin çıkarılması için hastaneye gidilir. Doktor kayıt verilerini analiz için bilgisayara yükleyerek durumu değerlendirir ve sonuç raporunu düzenler.
Yemek borusu manometrisi
Reflü araştırmasında kullanılan testlerin amacı; teşhisi kesinleştirmek, reflü belirtilerinin olup olmadığını incelemek ve en iyi tedavi seçeneğini belirlemektir.
Bu teknik, yemek borusunun kasılmalarının gücü ile mide-yemek borusunu ayıran kapağın basıncını gösterir.
Yemek borusu manometrisi niçin yapılır?
Manometri incelemesine gerek duyulan durumlar yutma güçlüğü, ağrılı yutma, kalp dışı göğüs ağrıları, uzun zamandır göğüs kemiği arkasında yanma olması ve uzun süren ilaç tedavisine alternatif olarak cerrahi girişim planlanmasıdır. Eğer 24 saatlik pH-metri (asit ölçümü) yapılması planlanıyorsa, öncesinde manometri yapılarak pH-metri telinin (kateterinin) nereye yerleştirileceğinin saptanması gereklidir. Ayrıca cerrahi girişim düşünülen hastalarda manometri incelemesi yemek borusunun kasılma kapasitesini ortaya koyduğu gibi, hangi cerrahi yöntemin uygulanacağına karar verilmesini de sağlar.
Manometri işlemine hazırlık
Hasta, kullanmakta olduğu ilaçlar için doktoruna danışmalıdır. Girişimden 4-6 saat öncesinden itibaren katı veya sıvı gıda alınmaması önerilir. Ortalama 15-30 dakika sürebilecek girişim sırasında anestezi uygulanmaz. Girişimden sonra doktor tarafından farklı bir öneride bulunulmadıkça, hasta normal günlük hayatına devam edebilir; arabasıyla evine dönebilir ve normal biçimde yemeye devam edebilir. Doktor tarafından farklı bir öneride bulunulmadıkça ilaçlarına devam edebilir.
Manometri nasıl yapılır?
Manometri incelemesi doktor, hemşire veya teknisyen tarafından yatar pozisyonda yapılır.
Burun, sprey şeklinde lokal anestezik bir madde ile uyuşturulur. Bu sayede ince, içinden çok az miktarda su akan bir hortumun (kateter, çapı 4,5 mm) burundan geçirilerek mideye yerleştirme işlemi sırasındaki rahatsızlık en aza indirgenir. Bu sırada hasta rahatlıkla nefes alabilir, yutkunabilir ve konuşabilirse de, özellikle istenmedikçe konuşmaması ve yutkunmaması gerekir. İşlem sırasında hastadan birkaç kere derin nefes alması, kuru kuruya yutkunması veya işlemi yapan kişi tarafından kontrollü biçimde verilen yaklaşık 5 cc’lik suyu yutması istenir. İşlemden sonra bulgular doktor tarafından incelenir ve yorumlanır.
Manometri işlemi kararı, hastanın şikayetlerinin sürekli ve ciddi boyutlarda olmasıyla birlikte cerrahi girişim aşamasında verilir.
Manometrinin yan etkisi var mıdır?
Tecrübeli kişiler tarafından yapılan bu işlemin yan etkisi yoktur. Sadece; kateter takılırken nefes borusuna kaçabilir. Bu durumda herhangi bir sorun olmadan kateter basitçe geri çekilir ve yine ilerletilir.
Ülkemizde belli merkezlerde konunun uzmanları tarafından gerçekleştirilen manometri işlemi ile elde edilen bulgular reflü teşhisinde önem taşır. Nasıl bir cerrahi yöntem uygulanacağına dair karar bu işlem ile verilir.
Endoskopisi ve biyopsi
Reflü veya mide yakınmalarınızla başvurduğunuz hekiminiz bazen kafasını (genellikle yüzünde hüzünlü bir ifadeyle) sallar ve “size endoskopi yapılması gerekecek” der. İşte korkulan an! Azap dolu bir inceleme, “öldürseniz bir daha yaptırtmam” diyen dostlarınızdan duyduklarınız… İyi haber; artık acılar tarihe karıştı… Son yıllarda çok başarılı anestezi teknikleri geliştirilmiştir ve bunlar ameliyat anestezisinden çok daha farklı olarak muayenehane veya endoskopi odasında uygulanabilmektedir. Hastanın solunum ve kalp atışlarının izlenmesini sağlayan basit cihazlarla da güvenilirlik sağlanmaktadır. Dezavantajları arasında da işlemin maliyetini ve süresini artırması sayılabilir. Bu nedenle bazı hastanelerde henüz uygulama alanı bulamamıştır. Yani anestezi yapılan birimlerde bu teknik acısızdır.
Endoskopi tamamen esnek bir borunun hekim tarafından hastanın ağzından yemek borusu, mide ve onikiparmak bağırsağına ilerletilerek bu kısımların optik yöntemlerle ve göz ile incelenmesine verilen isimdir. Deneyimli ellerde ölüm riski neredeyse sıfırdır. İşlem sırasında çoğu kere mide ve yemek borusundan parça alınarak patolojinin desteği sağlanır ve tanıların kesinleştirilmesinde bu destek çok önemlidir.
Parça alınmasının riskli olduğu ve başta kanser olmak üzere hastalıkların yayılacağı fikri endoskopik olarak kesinlikle boş bir inançtır.
Endoskopi kimler için gereklidir?
Felsefi anlamda endoskopi tıbbın en büyük düşmanı olan kanserin erken tanısı için yapılır. Reflünün iyi bir tarafı da kanser riskini on yıllar önce söylemenin ve böylece risk grubundaki hastaların erkenden yakalanıp izlenmesinin olası olmasıdır. Bu risk zaten çok düşüktür. Bilimsel anlatımla endoskopi, “Barrett” denilen durumu erken yakalamak amacıyla yapılır. Barrett; uzun süreli reflü nedeniyle hasarlanan yemek borusu hücrelerinin karakteristik şekillerini değiştirip, ince veya kalın bağırsak hücrelerine dönüşmesi sonucu ortaya çıkar. Detayları daha sonra tartışılacak olan bu durum bir kanser öncüsü olarak kabul edilir ve izlenir. Bu durum en çok 50 yaşını geçmiş ve 5 yıldan uzun süredir reflü yakınması bulunan erkeklerde görüldüğünden, bu gruptaki kişilerin hayatlarında bir kere endoskopi yaptırmaları önerilmektedir. Reflü nedeniyle endoskopi yapılanların dahi sadece %1-2’sinde Barrett bulunduğu ve bu zeminde kanser riskinin %1’in altında olduğunu da ekleyeyim. Diğer ve çok önemli bir endoskopi gereksinimi “alarm bulguları” dediğimiz ve kanser kuşkusu uyandıran bulguların varlığında ortaya çıkar. Bu bulgular tabloda özetlenmiştir.
Toplam olarak 10-15 dk. kadar süren endoskopi işlemi sayesinde midede yapılan optik ve patolojik inceleme ile hastalığa tanı koymak mümkün olmaktadır. Bu inceleme, özellikle yemek borusundaki tahribatın şiddetini belirlemede ve reflü ile birlikte var olabilecek diğer bazı hastalıkların teşhisinde de yardımcı olmaktadır.
Alarm bulguları; bu belirtiler varsa hemen endoskopi!
Reflü şüphesi olan hastalarda ilaçla yapılan tedavi seçeneklerinde sonuç alınamadığında endoskopi yöntemine başvurulması önerilir.
Endoskopi gerektirmeyen durumlar
Bu da en az “kime gerekir” kadar önemli bir sorundur çünkü gereksiz masraftan kaçınmak gerekir! Öncelikle alarm bulguları olmayan basit reflü hastalarında ilk tercihin endoskopi olmadığı vurgulanmalıdır. Yukarıda anlatılan, ilaçla deneme tedavisi seçilmelidir. Endoskopide Barrett veya darlık saptananlar hariç reflü yakınmaları ilaçla düzelen hastaları endoskopik olarak takip etmek, yani sürekli endoskopi yapmak da gerekli değildir. Yine de hekiminiz endoskopi isterse iyi bir açıklama yaptırın, ikna olursanız hekiminizi dinleyin. Çünkü bunlar genel kurallar olup her hasta kendine özgü olarak değerlendirilmelidir.
Endoskopi işlemine hazırlık
Hasta, kullanmakta olduğu ilaçlar için doktoruna danışmalıdır. Girişimden en az 8 saat öncesinden itibaren katı veya sıvı gıda alınmaması önerilir. Ortalama 10-15 dakika sürebilecek girişim sonrasında eğer anestezi uygulanmışsa hastanın dikkat gerektiren işler yapmaması, araba kullanmaması önerilir. Anestezi uygulanmadıysa kısıtlama yoktur. Boğaz uyuşturan bir ilaç sıkıldığından işlemden sonra genellikle 1-2 saat yemek yenilmemesi ve içilmemesi önerilir. Doktor tarafından farklı bir öneride bulunulmadıkça ilaçlara devam edilir.
Reflü teşhisinde yapılacak işlemler hastayı endişeye sürüklememelidir. Bütün bunların doktorunuzun tecrübesi ve bilgisi dahilinde gerçekleştiğini ve sıkıntılarınızı yok edeceğini düşünürseniz endişeleriniz azalacaktır.
Yandaş sorunlar
Reflü hastalığıyla birlikte seyredebilen hastalıkların çeşitliliği son derece dikkat çekicidir.
Yandaş sorunlar çok çeşitlidir ve bazısı okuyucu için sürpriz olabilecek kadar geniş bir spektruma dağılır. Örneğin reflü hastalığı müzmin öksürüklerin en sık rastlanan üçüncü nedenidir (ilk iki neden boğazda akıntı ve astımdır). İlginç bir nokta da, reflüye bağlı öksürüğü bulunan olguların üçte birlik bir kısmında klasik reflü yakınmalarının yani göğüste yanma ve ağıza acı-ekşi su gelmesi sorunlarının bulunmamasıdır. Ayrıca sürekli ses sorunu, müzmin farenjit bulunanların %50’sinde esas sorumlu reflü hastalığıdır. Bu grupta da hastaların yarısında klasik reflü yakınması bulunmaz. Sonuçta boğazında yanma nedeniyle yıllardır kapı kapı gezen ve sürekli antibiyotik kullanan bir olgunun, hiçbir reflü şikayeti olmasa da reflü tedavisi ile dramatik bir şekilde düzelebilmesi, KBB hekimlerinin önünde yeni bir ufuk açmıştır. Reflünün KBB ile ilgili ses bulguları aşağıda özetlenmiştir.
Kronik faranjit belirtileri yani kuru öksürük, göğüs kemiği arkasında yanma ve ağrı, ses kısıklığı… Bunun nedeni, mide asidinizin yemek borusu, yutak ve gırtlağa kadar çıkması yani reflü olabilir.
